چگونه می توان از بروز آسیب به زانو پیشگیری کرد؟

زانو یکی از بزرگترین مفاصل بدن می باشد که نقش حرکتی بسیار مهم در عین حال آسیب پذیرتری را در بدن ایفا می کند. عوامل مختلفی موجب بروز آسیب به زانو می شود. بالا رفتن سن، وارد شدن آسیب های ناگهانی به زانو، پیچیدن غیر طبیعی، وارد آمدن فشار بیش از حد به زانو یا سقوط بر روی آن می توانند احتمال آسیب های مزمن و مقاوم به درمان را به زانو بالا ببرند. برخی از آسیب های وارد شده به زانو را چه در نتیجه آرتروز باشد چه آسیب دیدگی موقتی، را می توان با یک سری اقدامات ساده برطرف کرد و از زانو در برابر آسیب های بعدی محافظت کرد. در این میان آگاهی از ساختار کلی زانو کمک می کند تا با مراقبت بیشتر از آن از بروز این آسیب ها جلوگیری کرد.

آناتومی زانو

به طور کلی زانو از 3 استخوان تشکیل شده است که با تعامل با یکدیگر حرکت لولایی زانو را تامین می کنند. استخوان ران در بالای مفصل و 2 استخوان تیبولا و فیبولا قسمت پایین مفصل را تشکیل می دهد. در بالای زانو، استخوان معروف به کشکک در شیاری کم عمق در انتهای استخوان ران قرار می گیرد.

 چهار بافت پیوندی سخت اما انعطاف پذیر و کشسان (تقریباً مانند نوارهای لاستیکی محکم) استخوان ران را به درشت نی متصل کرده و به نگه داشتن استخوان های زانو کمک می کند تا ساختاری متحرک و لولایی مانند ایجاد کند که موجب خم شدن و چرخیدن زانو می شود. به دلیل توانایی منحصر به فرد زانو در چرخش و خم شدن، از آن به عنوان یک مفصل گردان یاد می شود.

عضلات همسترینگ در قسمت پشتی بالای پا نیز به ثبات مفصل زانو کمک می کند. هر زانو دارای دو مینیسک غضروف C شکل است که یکی در قسمت داخلی و یکی در قسمت خارجی مفصل زانو قرار دارد و از مفصل زانو پشتیبانی می کند.

سایر ساختارهای زانوی شما شامل نوارهای با بافت فیبری می باشد که به عنوان تاندون شناخته می شوند و عضلات را به استخوان متصل می کنند.

کیسه های پر از مایعات به نام بورس، زانو را احاطه کرده که آنها نیز از مفصل زانو مراقبت می کنند و به رباط ها و تاندون ها اجازه می دهد تا از طریق آن به آرامی در جای خود بلغزند.

به طور کلی، رباط ها، تاندون ها و ماهیچه ها از مفصل زانو پشتیبانی می کنند اما آسیب در هر یک از آنها احتمال آسیب به غضروف مفصل زانو را افزایش می دهد.

زانو چند تاندون دارد؟

زانو دارای 2 تاندون اصلی است:

 تاندون چهار سر ران: که عضله چهار سر ران در جلوی ران را به کشکک متصل می کند.

تاندون کشکک: که کشکک را به استخوان درشت متصل می کند.

هر دو عضله چهار سر ران و تاندون، کشکک زانو را قادر می سازد تا بتوان به کمک آن پا را صاف کرد.

خطرات جدی و مشکلات اساسی موثر در درد و آسیب به زانو

عوامل مختلف بسیاری در بروز درد و آسیب به زانو موثر می باشند از جمله:

پارگی رباط صلیبی قدامی (ACL)

یکی از چهار رباطی که استخوان ران شما را به استخوان ران متصل می کند. آسیب ACL به ویژه در افرادی که بسکتبال، فوتبال یا سایر ورزش هایی که نیاز به تغییر جهت ناگهانی دارند، شایع است.

شکستگی استخوان های زانو از جمله سر زانو (کشکک)

استخوان کشکک زانو در هنگام برخورد یا زمین خوردن وسیله نقلیه موتوری شکسته می شوند. افرادی که به پوکی استخوان مبتلا هستند گاهی اوقات می توانند دچار شکستگی زانو شوند.

مینیسک پاره شده

 مینیسک از غضروف های لاستیکی سخت و محکم تشکیل شده و به عنوان یک ضربه گیر بین استخوان ران و درشت نی عمل می کند و نقش مهمی در محدودیت چرخش داخلی و خارجی مفصل زانو و همچنین خم و باز شدن زانو دارد. پارگی منیسک زانو همواره با درد در زانو همراه است که این مشکل اغلب در ورزشکاران در اثر برخورد و ضربه به وجود می آید.

بورسیت زانو

برخی از آسیب های زانو باعث التهاب در بورس ها می شوند، بورس ها کیسه های کوچک مایعی که در خارج از مفصل زانو قرار گرفته اند، به طوری که تاندون ها و رباط ها به راحتی بر روی مفصل سر می خورند.

تاندینیت کشکک

تاندینیت، به دلیل تحریک و التهاب یک یا چند تاندون است. تاندینیت ها بافت های ضخیم و رشته ای هستند که عضلات را به استخوان می چسباند. دوندگان، اسکی بازان، دوچرخه سواران و افرادی که در ورزش ها و فعالیت های پرشی شرکت می کنند ممکن است دچار التهاب در  تاندون کشکک شوند.

عوامل خطر ابتلا به آسیب های زانو

مفصل زانو یکی از بزرگترین مفاصل بدن می باشد که دارای دو ویژگی بسیار مهم است : ابتدا این که مفصل زانو نقش حرکتی بسیار ضروری در بدن دارد و دوم این که نسبت به سایر مفاصل وضعیت آسیب پذیرتری در بدن دارد. عوامل مختلفی موجب بروز آسیب به زانو می شود که مهم ترین آن ها:

• بالا رفتن سن،
• وارد شدن آسیب های ناگهانی به زانو مثل تصادفات ناگهانی
• پیچیدن غیر طبیعی،
• وارد آمدن فشار بیش از حد به زانو یا سقوط بر روی آن می توانند احتمال آسیب های مزمن و مقاوم به درمان را در زانو بالا ببرند.
• آرتروز
• ضربه خوردن

برخی از آسیب های وارد شده به زانو را چه در نتیجه آرتروز باشد چه آسیب دیدگی موقتی، را می توان با یک سری اقدامات ساده برطرف کرد و از زانو در برابر آسیب های بعدی محافظت کرد.

سایر عواملی که در آسیب به زانو نقش دارند:

اضافه وزن

اضافه وزن یا چاقی، حتی در هنگام انجام فعالیت های عادی مانند راه رفتن یا بالا و پایین رفتن از پله ها، احتمال به وجود آمدن آسیب به مفاصل زانوی را افزایش می دهد. همچنین با تسریع در تجزیه غضروف مفصل، زانو را در معرض خطر ابتلا به آرتروز زانو قرار می دهد.

عدم انعطاف پذیری یا قدرت عضلانی

کمبود قدرت و انعطاف پذیری می تواند خطر آسیب دیدگی زانو را افزایش دهد. عضلات قوی به ثبات و محافظت از مفاصل کمک می کنند و انعطاف پذیری عضلات می تواند در دستیابی به دامنه کامل حرکت کمک کند.

ورزش یا مشاغل خاص

برخی از ورزش ها فشار بیشتری را نسبت به ورزش های دیگر بر روی زانوها وارد می کنند. برخی از آسیب های ورزشی به صورت حاد، به طور ناگهانی و هنگام ورزش یا بازی رخ می دهد مانند رگ به رگ شدن، کشیده شدن و یا شکستگی. اما آسیب های ورزشی به مزمن معمولا پس از ورزش در یک مدت زمان طولانی اتفاق می افتد مانند درد حین بازی یا ورزش و درد مبهم هنگام استراحت.

همچنین آسیب های قبلی زانو ممکن است احتمال آسیب دیدگی مجدد زانو را بیشتر کند.

روش های پیشگیری از آسیب به زانو

برای کمک به پیشگیری از آسیب زانو و درد زانو روش های مختلفی وجود دارد:

داشتن وزن ایده آل

اضافه وزن باعث وارد شدن فشار بیش از حد در تمام مفاصل، به خصوص مفصل ران، کمر، زانو، مچ پا و پا می شود. فشار بیش از حد بر روی مفاصل می تواند خطر ابتلا به آرتروز را افزایش دهد. علاوه بر این، مطالعات نشان می دهد افرادی که دارای اضافه وزن هستند، عضلات چهار سر ران ضعیف تری دارند.

پوشیدن کفش های مناسب

همواره توصیه می شود کفش های مناسبی بپوشید و از پوشیدن کفش های پاشنه بلند خودداری نمایید زیرا استفاده بیش از حد از کفش ها، علاوه بر افزایش فشار به زانوها، می تواند پا را بیش از حد به سمت داخل بکشد در نهایت مچ پا و زانو را تحت فشار و آسیب قرار دهد.

کفش های مناسب پاها را از لغزش به چپ، راست، جلو و عقب باز می دارد و کفش هایی با زیره بالشتک برای محافظت از زانوها ایده آل هستند. کفش های دارای کف لاستیکی، بدون لغزش می توانند از سر خوردن شما روی سطوح لغزنده جلوگیری کنند که این امر باعث جلوگیری از وارد شدن آسیب رسیدن به زانوها نیز می شود. اگر مرتباً راه می روید، می دوید و ورزش می کنید، توصیه می شود هر 3 ماه یا بیشتر کفش های خود را عوض کنید.

تقویت عضلات

با تقویت عضلات پا، ران، باسن می توان از تمام مفاصل بدن از جمله زانو محافظت کرد. عضلات قوی پایه و اساس ایجاد یک وضعیت مناسب و تراز بندی اسکلت سالم هستند، که به منظور توزیع یکسان فشار بر روی مفاصل و محافظت از زانوها در برابر فشار بیش از حد، ضروری هستند. عضلات مفصل ران، پا و باسن به کاهش فشار از زانو کمک زیادی می کنند.

با کشش و تقویت عضلات ساق پا، عضلات چهار سر ران و عضلات همسترینگ کمک می کند تا انعطاف پذیری و تحرک مفاصل تقویت شود. از زانو زدن های مکرر و طولانی مدت بر روی سطوح سخت خودداری کنید زیرا این کار باعث آسیب دیدن بورس ها می شود.

بستن زانو بند در ورزشکاران

زانوبندها یک وسیله بسیار مفید در برابر آسیب ها و ضربه ها می باشد. اغلب ورزشکاران هنگام ورزش باید از زانوبند استفاده کنند تا جابجایی ناگهانی زانو جلوگیری کند. البته باید توجه داشت اگرچه این زانوبند می تواند به عنوان مخافظ عمل کند و مفید باشد اما استفاده طولانی مدت از آن موجب محدود شدن حرکت پا می شود در نتیجه حجم عضلات کاهش پیدا کرده و پاها دچار ضعف خواهند شد.

مراحل تشخیص آسیب های زانو

• دریافت شرح حال از بیمار
• انجام معاینات فیزیکی
• تشخیص اولیه
• انجام عکسبرداری از نواحی مورد نیاز
• بررسی عکس هایی که از محل زانو گرفته شده است.
• تشخیص نهایی علت درد
• شروع روند درمان متناسب با مشکلات ایجاد شده

در صورت مراجعه به متخصص ارتوپدی و صحبت در مورد مشکل درد زانوی خود بهتر است تمام جزئیات را بیان کنید. در میان گذاشتن مواردی مانند محل دقیق درد، زمان بروز درد به همراه علائم می تواند پزشک را در انجام تشخیص دقیق کمک کند.

علاوه بر گرفتن شرح حال بیمار، معاینه فیزیکی نیز در داشتن یک تشخیص درست امری ضروری می باشد. همچنین تصویربرداری از محل آسیب برای تشخیص شکستگی ها و یا میزان آسیب وارد شده به تاندون ها و منیسک و رباط ها می توانند کمک کننده باشند.

درمان زانو درد

روش های مختلفی برای درمان زانو درد و مشکلات ایجاد شده برای زانو وجود دارد. البته روش های درمانی باید در نسبت با مشکلات ایجاد شده تعیین شوند که انتخاب روش درمانی بعد از یک تشخیص درست و دقیق امکان پذیر خواهد بود.

به طور کلی روش های درمانی که در این زمینه بکار می روند:

روش های غیر جراحی

• فیزیوتراپی: در برخی موارد، پزشک ممکن است فیزیوتراپی را برای کمک به افزایش انعطاف پذیری و تقویت عضلاتی توصیه کند. همچنین فیزیوتراپی نیز برای تسکین آرتروز زانو موثر خواهد بود.
• ورزش، از جمله تکنیک های تقویت و کشش عضلات می باشد که می تواند به بهبود وضعیت درد زانو کمک کند
• استفاده از انواع قرص های مسکن برای بهبودی درد ها و سپری شدن روند درمان

روش جراحی

این نکته را همواره در خاطر داشته باشید که جراحی برای درمان هر گونه مشکلی اخرین گزینه درمانی است که در صورتی انجام می شود که سایر روش های درمانی پاسخگو نبوده باشند و وضعیت بیمار به حدی وخیم باشد که جراحی تنها راه درمان باشد. از این رو افراد بعد از سپری کردن مراحل درمانی مختلف می توانند تحت جراحی قرار گیرند.

نتیجه گیری

در صورت بروز هر گونه درد و یا آسیب به زانو اولین قدم مراجعه به بهترین جراح زانو در تهران می باشد. پزشک می تواند با معاینات لازم علت درد را تعیین کند و ممکن است در بسیاری از موارد، گزینه های غیر جراحی را توصیه کند. در برخی موارد، پزشک ممکن است فیزیوتراپی را برای کمک به افزایش انعطاف پذیری و تقویت عضلاتی را توصیه کند. اگرچه مشکلات شدید زانو باید با روش های جراحی درمان شود، اما پزشک احتمالاً برای تسکین درد گزینه های غیر جراحی را ابتدا و هر زمان ممکن توصیه می کند.

دکتر هومن یحیی زاده

متخصصص ارتوپدی-فوق تخصص جراحی زانو و آسیب های ورزشی

فارغ التحصیل رشته پزشکی عمومی از دانشگاه علوم پزشکی ایران

فارغ التحصیل رشته ارتوپدی از دانشگاه علوم پزشکی ایران ، بیمارستان شفا یحیائیان

فوق تخصص جراحی زانو از دانشگاه علوم پزشکی ایران، بیمارستان شفا یحیائیان …